Fokko Spoelstra's inbreng tijdens behandeling Perspectiefnota

8 juli 2020

Tijdens de Statenvergadering van 8 juli 2020 werd de Perspectiefnota behandeld. Tijdens deze behandeling bracht fractievoorzitter Fokko Spoelstra het onderstaande in, inclusief de aankondiging van een initiatiefvoorstel tegen institutioneel racisme:

Voorzitter,

Het is nu voor de tweede keer deze Statenperiode dat we hier in dit huis een Perspectiefnota bespreken. Ditmaal onder een geheel ander gesternte dan vorig jaar. Stond de Perspectiefnota toen vooral in het teken van het juist gesloten coalitieakkoord, Samen voor Gelderland, nu is er een Perspectiefnota opgesteld tijdens de coronacrisis,en met daarbij nog een uitdaging hebben als het gaat om stikstof, klimaat, droogte, en de energietransitie. Nu ambities aangeven voor 2021 is wat ons betreft dan ook niet eenvoudig: er is één sleutelwoord dat past bij deze tijd: wendbaarheid. Wendbaar als provincie en wendbaar in ons doen en laten.

Het coronavirus had en heeft veel impact op de gezondheid van talloze Gelderlanders. Gelukkig lijken wat dat betreft de cijfers steeds positiever te worden, en lijkt het alsof het virus toch enigszins gedoofd is in Gelderland, maar de impact van het virus niet alleen op de gezondheid maar ook op de economie zal groot zijn.

Alle experts geven aan dat we in een economische crisis komen: er is alleen nog discussie over de vorm: wordt het een V, U, W, L of nog een andere letter van het alfabet, maar het zal hoe dan ook veel economische schade aanrichten, ook in Gelderland.

Met die blik in het achterhoofd kijken we naar deze Perspectiefnota en geven we ook suggesties mee voor de begroting.

Ik wil dat doen langs een drietal lijnen:

De sturing vanuit de provincie
De financiën
En de drie speerpunten van de PvdA: wonen, werken en een gezonde leefomgeving.

Allereerst de sturing vanuit de provincie:

Juist in deze coronaperiode zien we dat de provincie door gemeenten, maatschappelijk organisaties en bedrijven meer en meer als een gewaardeerde partner gezien wordt die de lead mag nemen: niet alleen gevraagd faciliteren, maar ook pro-actief aan zet. Het gaat daarbij niet altijd en niet alleen om geld, maar ook om delen van kennis en best practices monitoren, ambtelijke ondersteuning en verbinden worden gewaardeerd.
Die rolneming zien we terugkomen in de corona-aanpak in drie fasen:
- Nood
- Overbrugging
- Herstart
Zeker de snelheid en omvang van zowel de noodmaatregelen (gewoon een lump sum per gemeente) en de overbrugging met als speerpunten cultuur en recreatie en toerisme, en in aanvulling op maatregelen van het Rijk is een zeer goede: ga daarmee door zolang dat noodzakelijk is en blijf wendbaar: daar waar noden verschuiven kan onze bijdrage ook snel veranderen.
Terecht dat er overbrugt wordt naar de toekomst en niet naar het verleden.
Maar er is meer aan het veranderen vanuit dit huis: in plaats van verkokerde lange, ambtelijke lijnen uit te zetten werken we steeds integraler en samen met onze partners; opgave en gebiedsgericht: meer vanuit een filosofie van: doen- monitoren-bijsturen, dan vanuit een blauwdruk. Daarvoor zijn de wereld en Gelderland te complex geworden.
Wendbaarheid, snelheid en integraal werken is goed, maar wat ons betreft wel met het coalitie-akkoord als kader: de doelen die we willen bereiken of het nu gaat om klimaat, kringlooplandbouw of woningbouw zijn wat ons betreft ook in deze coronaperiode nog steeds van grote waarde! Zonder coalitieakkoord wordt het zwalken.
Wel is het goed om tussentijds te herijken: het is goed gebruik om halverwege de bestuursperiode een Mid Term Review (MTR) op te stellen om te bezien of we op koers liggen, en of we moeten intensiveren of extensiveren. Het zou goed zijn om direct nadat het stof van corona is neergedaald een MTR op te stellen: zeg einde van dit jaar en daar niet langer mee te wachten. Bij het opstellen van de MTR is inbreng vanuit de Gelderse samenleving wat ons betreft wenselijk. De bijeenkomst op 11 mei 2019 voor het coalitieakkoord is ons wat dat betreft goed bevallen.

Dan de provinciale financiën:

We staan er nog steeds als provincie Gelderland goed voor. Zo goed dat we een forse bijdrage kunnen leveren in de strijd tegen COVID, aan regiodeals en een woondeal. Maar ook met gebiedsopgaven gaan we verder: mooi dat de nieuwe gebiedsopgave Zwolle ook zo tot ontwikkeling komt!
Het voelt haast oneerlijk als we zien hoe belabberd onze partners de gemeenten ervoor staan: stuk voor stuk door de tekorten in het sociale domein en door corona op de rand van omvallen. Als provincie kunnen we niet alle 51 Gelderse gemeenten structureel ondersteunen, maar we kunnen wel met hen lobbyen voor een faire bijdrage vanuit het Rijk. Als toezichthouder weten we als geen ander hoe belabberd de gemeenten ervoor staan: de cleane constatering van BZK dat er in NL maar 8 gemeenten onder preventief toezicht staan, is veel te kil en doet geen recht aan de nood. Goed dat GS met IPO en VNG zich daar sterk voor maakt. Ook ons programma sterk bestuur kan geen succes worden als gemeenten door het Rijk figuurlijk onder water worden gehouden.
Het College stelt voor om de 5 ambitiereserves die bij de coalitievorming zijn ingesteld samen te voegen tot één. In principe past dat wel bij de aanpak van integraal werken en de noodzakelijke wendbaarheid, maar eerlijk is eerlijk bij het coalitieakkoord is wel per onderdeel een afspraak gemaakt over in te zetten middelen: als PvdA willen we toch wel twee keer per jaar bij begroting en rekening de stand kunnen monitoren. Wat dat betreft graag een toezegging vanuit het College.
Het College heeft ook alle reserves doorgenomen en dan blijkt dat er bij de Najaarsnota een aanzienlijk bedrag kan vrijvallen: dat is mooi en ook noodzakelijk om de ambities uit het coalitieakkoord te bekostigen. Het voorstel om eens per vier jaar de reserves door te lichten is een verbetering t.o.v. nu maar wat ons betreft niet vaak genoeg. Wij zouden liefst twee keer per bestuursperiode een doorlichting willen: vlak voor de MTR en vlak voor een nieuwe bestuursperiode. Hoor graag de reactie van het College.

Voorzitter: We zien dat het rendement op ons stamkapitaal wellicht minder wordt, terwijl er forse maatschappelijke opgaven liggen waar a la een Invest NL door Gelderland in Gelderland een bijdrage aan geleverd kan worden. Voor de komende begroting meer inzicht in de Lange Termijn Investerings Agenda zou wat ons betreft goed zijn. En wellicht komen we eind 2020 met elkaar te praten over financiering van Alliander van de energieambities: als dat een hoger maatschappelijk en wellicht financieel rendemente oplevert zou dat wat ons betreft een goede zaak zijn.

Voorzitter,

Ik wil nu ingaan op de Perspectiefnota aan de hand van de speerpunten van de PvdA in Gelderland: wonen, werken en een gezonde leefomgeving.

Allereerst wonen:

Het is goed dat het Actieplan Wonen recent door Provinciale Staten is vastgesteld en er nu in principe voortvarend uitvoering aan gegeven kan worden. De nood is hoog, zeker onder starters en jongeren. Middelen zijn er, harde plannen zijn er, maar er is in een aantal gevallen niet voldoende stikstofruimte om te bouwen: ik lees dat er daardoor zeker 3000 woningen per jaar minder gebouwd kunnen worden. Wat ons betreft: tackel zo snel mogelijk eea, en voorkom dat Gelderse stikstofruimte naar elders gaat.

Meer en sneller bouw is niet alleen goed voor de bestrijding van de woningnood maar zeker ook voor de werkgelegenheid, zeker als we dan ook nog versneld verduurzamen: aanpakken dus!

Mooi initiatief in het kader van energietransitie en woonlastenverlaging vormt de Energiebank in Arnhem: goed dat die ondersteunt wordt, maar het zou nog mooier zijn als iets dergelijks in heel Gelderland uitgerold kan worden.

Wonen en een fatsoenlijk dak boven je hoofd in Gelderland geldt wat ons betreft voor alle Gelderlanders, ook voor arbeidsmigrant. De rolduiding in de recente Statenbrief van de provincie spreekt ons aan: de provincie gaat zich actiever opstellen, en dat juichen we toe. Het probleem van goed huisvesting van arbeidsmigranten is echt een serieus probleem, dat blijkt ook in deze corona-tijd en is echt niet alleen door Emile Roemer op te lossen: dat Gelderland actiever wordt: top!

En ook de strijd tegen dakloosheid is goed: zou mooi zijn als Gedeputeerde Staten als ambitie zou willen hebben dat aan het einde van deze periode niemand in Gelderland meer tegen zijn of haar zin dakloos is.

Dan werk:

We hebben het Programma Onderwijs en Arbeidsmarkt vastgesteld, we hebben gesproken over het belang van inclusie ook op de arbeidsmarkt, maar we denken wel dat met de coronacrisis die ons nu overkomt het goed is om als provincie te blijven monitoren hoe de arbeidsmarkt zicht ontwikkeld per regio, en per leeftijdsgroep. Onze grote zorg is, en dat blijkt ook wel uit de COVID-19-monitor dat jongeren, eenoudergezinnen, ZZP-ers en mensen met een niet-westerse afkomst met name de dupe worden van de crisis: zij zijn het die als eerste geen baan meer hebben. Alleen al onzekerheid over je baan doet veel met het welbevinden, en de neiging om geld uit te geven. We moeten echt voorkomen dat er een tweedeling gaat ontstaan tussen zij die werk hebben en zij die werkloos zijn of worden. Daarom goed als er fors wordt ingezet op het ondersteunen van met name de jeugd bij stageplaatsen, en het begeleiden van werk-naar-werk, omscholen etc. En dat we er goed op blijven letten dat ook echt iedereen meedoet: inclusief dus!

We zien dat in deze tijd Oost NL fors doorgaat met het ondersteunen van start-ups: de miljoenen vliegen je om de oren. Een voorbeeld van overbruggen naar de toekomst. Immers als de start-ups slagen levert dat innovatieve werkgelegenheid op. Wij verwachten wel dat de succesrate juist van start-ups die in deze periode worden ondersteund goed gemonitord worden en ook vergeleken worden met de pre-corona tijd. Prins Constantijn gaf laatst in een interview aan dat 80% van de startups normaal gesproken het niet haalt, dat betekent dat die 20% het heel heel goed moet doen!

Tot slot de gezonde leefomgeving:

Als het om leefomgeving en welbevinden gaat wil ik graag beginnen met positief nieuws: uit de covid monitor blijkt dat 70-plussers zich in deze coronatijd mentaal goed voelen. Dat doet ons goed!

Maar door corona is onze leefwereld de afgelopen maanden danig veranderd. We hebben nu een druktemeter juist om de drukte te ontwijken, we houden 1.5 meter afstand etc. Toch hebben we ook behoefte om elkaar op te zoeken. Daarvoor zijn wat ons betreft levendige binnensteden noodzakelijk, en daar maken we ons wel wat zorgen over: leegstand en stilte ligt op de loer: daar mee in investeren zou niet een gekke gedachte zijn.

Als het gaat om de leefomgeving zien we dat het project groene schoolpleinen een groot succes is met meer dan 150 schoolpleinen. Dat is mooi: wat ons betreft zouden scholen ook meer mogen worden verduurzaamd, een regeling a la Overijssel is het overwegen waard. En als het om de energietransitie gaat: Gedeputeerde Staten kijk wat van de Europese Green Deal in Gelderland kan landen! Ga verder met RES-sen en RAS-sen, en heb daarbij versneld aandacht voor de droogte: goed om als staten snel een droogtetafel te organiseren.

De natuur moeten we echt versneld versterken en er zal ook snel de overstap naar de kringlooplandbouw met nieuwe verdienmodellen gemaakt moeten worden: alleen dan zal er ook stikstofruimte ontstaan om de bouw aan te jagen.

Als het om stikstof gaat moeten we als Gelderland niet wachten op het Rijk, maar ook zelf gebiedsgerichte stappen zetten: in de Rijntakken, de Achterhoek en op de Veluwe. Het voorstel om in ieder geval vooral met de kalverhouderij stappen te zetten spreekt ons aan: dat kan hoe dan ook. Extern salderen: daar moeten we heel goed over nadenken en we moeten voorkomen dat de stikstofruimte in Gelderland verdampt naar elders, en er zo nog steeds niet gebouwd kan worden voor de woningnood in Gelderland.

Voor een gezonde leefomgeving geldt dat iedereen mee moet kunnen doen. We zien dat de covid-monitor aangeeft dat er minder gesport wordt: dat vraagt wat ons betreft om extra aandacht, ook via het Jeugd Sport- en Cultuurfonds, maar ook door wandelen, klompenpaden en het versterken en verbreden van fietspaden. Want ook hier geldt dat iedere Gelderlander arm of rijk, met of zonder baan, eraan deel moet kunnen nemen.

Voorzitter,

Ik kom tot een afronding:

Ik begon mijn bijdrage met de constatering dat als er één woord is dat het handelen van de provincie Gelderland moet weergeven het wel wendbaarheid is. We moeten in ons doen en laten wendbaar zijn, maar er is wat de PvdA betreft één vaste waarde waaraan niet getornd kan en mag worden: het belang van vrijheid voor een ieder.

We zouden in 2020 groots stil staan bij het 75 jaar leven in vrijheid, dat is door corona iets anders geworden, maar goed dat het programma nu doorloopt tot en met mei 2021 en daarna overgaat in het programma vrijheid. Vrijheid betekent respect voor elkaar en voor onze democratische rechtstaat, het betekent een inclusieve samenleving zonder institutioneel racisme waarin iedereen een thuis kan vinden. En het betekent verantwoordelijkheid om hiermee om te gaan – nu en in de toekomst. Vrijheid betekent ook je veilig en thuis voelen, de vrijheid om jezelf te zijn, ongeacht afkomst, gender, seksuele oriëntatie, religie, leeftijd, handicap of sociaaleconomische achtergrond.

Om die vrijheid ook te borgen, zal zoals in vorige Staten al door mevrouw A-Kum aangekondigd, de PvdA het initiatief nemen voor een initiatiefvoorstel tegen institutioneel racisme.

Samen voor Gelderland!