Geslaagde bijeenkomst burgerparticipatie met Ronald Plasterk

Op 7 december vond de bijeenkomst over burgerparticipatie van de PvdA Gelderland plaats. Speciale gast was Ronald Plasterk, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Naast Plasterk waren aanwezig: Nicoline van Iperen en Cor van den Berg  van Linge’s Zorglandgoed, twee vertegenwoordigers van Rhedens Dorpsbelang, Sandra Braam van de Dorpsraad Azewijn en Tom Couwenhoven van de Plusbus Rheden. Allen vertegenwoordigen een initiatief op gebied van burgerparticipatie. En uiteraard waren er (meer dan) 60 partijgenoten aanwezig om van zich te laten horen in de discussie. Een mooie opkomst bij een mooie bijeenkomst. Een verslag.

Ontwikkelingen en zorgen

Plasterk signaleert drie ontwikkelingen in de participatie van burgers bij het vormgeven en inrichten van de samenleving.

In de eerste plaats de schaalvergroting waar gemeenten mee te maken hebben. Inmiddels spreken we van een gemiddelde van ca. 40.000 inwoners per gemeente als gevolg van fusies en samenvoegingen. Deze ontwikkeling is een niet te vermijden gevolg van de hogere eisen die aan gemeenten worden gesteld. Bijvoorbeeld de decentralisaties, die een minimale schaalgrootte van de uitvoering vragen om nog kwaliteit te kunnen leveren. Met de schaalvergroting krijgt de politieke aansturing een andere dimensie. De klassieke aansturing door de gemeenteraad wordt onvermijdelijk naar een hoger, abstracter niveau getild: op hoofdlijnen en kaders. Sturen en verantwoorden op details wordt de uitzondering.  

Tegelijkertijd is het de kunst om niet te vervreemden van de samenleving. Om die reden ontstaan er nieuwe ‘semi’ bestuurslagen: op wijk- en buurtniveau, georganiseerd rond kernen, dichtbij de bevolking. De kunst voor bestuurders is een werkbare modus te vinden tussen die nieuwe bestuurslaag en het gemeentelijk bestuur, zonder de eigen politieke rol en verantwoordelijkheid uit het oog te verliezen. Plasterk pleit er voor om niet te zwart wit te denken en vooral ook praktisch te blijven: misschien is een dorpsvereniging geen democratische vertegenwoordiging van het gehele dorp, maar het is nog altijd een waardevol klankbord en initiatiefnemer van acties op basis van wensen die bij een deel van de bevolking leven. De kunst is volgens Plasterk voor gemeenteraadsleden om hier kansen te zien, geen spanning. Ook wanneer het geen politieke organisaties zijn of er zelfs sprake is van belangenverstrengeling, blijf ontspannen. Voorkom ‘ideologisch verzet’ en probeer te helpen en indien nodig bij te sturen.  

Burgerinitiatief

Een tweede ontwikkeling is dat meer mensen meer tijd en kwaliteit in huis hebben óm in beweging te komen ten behoeve van de samenleving. Bijvoorbeeld mensen die werk doen in bestuursfuncties, vrijwilligerswerk en sportverenigingen. Deze groep neemt zelf het initiatief om haar wensen te realiseren en wacht daarvoor niet (meer) op de overheid. Vaak wordt bij een gemeentelijke begroting het principe van ‘ongewijzigd beleid’ gehanteerd: de investeringen worden blijvend ingeboekt tenzij er zich wijzigingen voordoen. Dit vraagt alertheid van raadsleden en ook hier moet men ontspannen omgaan met vragen en kansen.  Met andere woorden: de overheid kan wel degelijk meebuigen wanneer de omstandigheden veranderen. Dit impliceert dat je accepteert dat er verschillen ontstaan. Verschillen tussen wijken en binnen een gemeente. Ook dit geeft spanning voor de PvdA, waar we traditioneel gaan voor het gelijkheidsbeginsel.

Het is niet raar om burgerinitiatieven van harte te ondersteunen. Zorgpunt is wel dat deze variant van participatie verwordt tot een luxe voor de ‘well to do’. Dat hoeft niet negatief te zijn, mits het belang van het individu groter is dan (alleen) het eigen belang of van de eigen elite. Het grotere maatschappelijk belang moet het doel zijn.

Spanning ontstaat voor de PvdA daar waar burgerparticipatie leidt tot verdringing: waar de Wajonger zijn werk kwijt raakt omdat er voortaan vrijwilligers achter de bar staan, of buurtbussen besturen of de schoonmaak op zich nemen. Voor de PvdA is het de kunst om in dit grijze gebied de solidariteit niet in het gedrang te doen komen.  

Bezuinigingen als drijfveer voor participatie

De derde ontwikkeling is de noodzaak van participatie als gevolg van de bezuinigingen: de overheid heeft te weinig budget om al haar taken behoorlijk naar behoren uit te oefenen. Hier vraagt de overheid aan burgers om zelfredzaam te zijn en de overheid werk uit handen te nemen. Deze ontwikkeling wordt te snel en oneigenlijk als ‘participatie’ gekwalificeerd. Een betere term is hier de ‘doe democratie’: doe mee dan heb je recht van mee spreken en mee beslissen.

Voor de PvdA is de participatiesamenleving in geen geval  vervanger van de verzorgingsstaat!

Ondersteuning, uitkering en zorg zijn bij uitstek een taak voor de overheid. Dit is tevens het voornaamste geschilpunt tussen de PvdA en de VVD: voor de PvdA is niet een kleinere overheid het doel, wel een efficiëntere overheid om zo nodige bezuinigingen te kunnen realiseren. Voor de VVD is al van oudsher een kleinere overheid het doel, mede om te bezuinigen en ook om zelfredzaamheid van mensen te stimuleren. Waar het CDA de maatschappelijke samenwerking claimt als gedachtengoed, is het moeilijk mensen ervan te overtuigen dat de PvdA al van oudsher de bron voor participatie en samenwerking is. Zo zijn immers de vakbeweging, onderwijsinstituties en sociale verzekeringen ontstaan.

Voor sommigen is het moeilijk te verkroppen dat – nu het slecht gaat – aan hen wordt gevraagd mee te werken en te helpen, daar waar ze in het verleden niet gehoord werden. Hier helpt het alleen om goed te luisteren, helder te communiceren en publiekelijk waardering uit te spreken. Dit alles om het vertrouwen te herwinnen. Dit gaat stapvoets waarbij het er vooral om gaat de twijfelaars weer aan boord en in beweging te krijgen.

Na deze inleidende woorden ontstond er een mooi gesprek tussen alle aanwezigen, waarbij duidelijk werd dat een goede samenwerking tussen burger en gemeente tot mooie resultaten kan leiden. En dat die samenwerking soms onder spanning kan staan werd ook duidelijk.

Herriët Heersink, PvdA Rheden